Άγχος: μια πραγματικότητα και για τα παιδιά. Τι μπορούμε να κάνουμε;

Το άγχος είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι στη ζωή όλων μας.
Μπορεί ο βαθμός και η συχνότητα του άγχους να κυμαίνονται σε διαφορετικά επίπεδα για τον καθένα, όπως και οι λόγοι που το άγχος δημιουργείται στον καθένα να διαφοροποιούνται, ωστόσο το άγχος δεν παύει να αφορά κάθε ανθρώπινη ζωή. Το άγχος, εξάλλου, δεν κάνει διάκριση σε φύλο και ηλικία!!

Η παιδική, μάλιστα, ηλικία, αν και για τους περισσότερους από εμάς θεωρείται μια ανέμελη και γελαστή περίοδο της ζωής μας (ίσως, έτσι να τη θυμόμαστε αφού τη ζήσαμε και όχι τη στιγμή που τη ζούσαμε), είναι, από "αναπτυξιακή ματιά",  μια περίοδος από τις πιο επιβαρημένες στη ζωή μας, καθώς καλούμαστε να προσαρμοστούμε σε ένα ήδη σχηματισμένο και πολλές φορές απαιτητικό κόσμο, τη στιγμή που εμείς οργανικά, νοητικά και συναισθηματικά βρισκόμαστε "υπό διαμόρφωση".

Φανταστείτε, ακόμη, πως όχι μόνο βρισκόμαστε "υπό διαμόρφωση", αλλά και η διαμόρφωση μας γίνεται με σταδιακό τρόπο και σε κάθε ηλικία κατακτούμε μόνο ένα μέρος των δεξιοτήτων που μας χρειάζονται για την ενήλικη μας ζωή. 
Για παράδειγμα, ανάμεσα στο πέμπτο και έβδομο έτος, αναπτύσσουμε την ταυτότητα του φύλου μας, μαθαίνουμε να χρησιμοποιούμε σύμβολα αλλά μόνο με συγκεκριμένο τρόπο και κάνουμε τις πρώτες μας προσπάθειες αποκωδικοποίησης των ηθικών εννοιών. Αργότερα και μέχρι το δωδέκατο έτος, μαθαίνουμε να συνεργαζόμαστε και να είμαστε "συνειδητά" κοινωνικοί, ενώ η σκέψη μας αποκτά σύνθεση, αφαίρεση και ευελιξία. Το σώμα μας, όμως, δεν έχει φτάσει στην τελική του μορφή και έτσι οι αλλαγές που θα συμβούν σε αυτό, μετά το δωδέκατο έτος, μας διαταράσσει και πάλι την ισορροπία μας, στρέφοντας μας το ενδιαφέρον στην ατομική μας ταυτότητα, την ανεξαρτησία μας και τη σχέση μας με το άλλο φύλο.
Μέσα σε όλη αυτή τη διαδρομή που περιγράψαμε, συμβαίνουν συγκεκριμένες αλλαγές και κάθε αλλαγή μεταβάλλει τους ρυθμούς της ζωής μας. 

Σκεφτείτε, τώρα, πόσο συχνότερα γίνονται οι μεταβολές αυτές στην πράξη, όταν μαζί με αυτές τις "καθορισμένες" αλλαγές, προστίθενται κι άλλες- κρίσιμες αλλαγές (αλλαγές στην οικογένεια: συγκρούσεις, διαζύγιο, οικονομικές δυσκολίες, γέννηση άλλου παιδιού, αλλαγή σχολείου, μετακόμιση, θάνατος αγαπημένου προσώπου, εγχείρηση, προβλήματα υγείας, κ.α) και καθημερινές αλλαγές (απαιτήσεις οικογένειας και σχολείου, συγκρούσεις με φίλους, αδέρφια, συμμαθητές ή γονείς κ.α). 
Για να μην αναφέρουμε και τη δομή της κοινωνίας μας, όπως και τα Μ.Μ.Ε ως επιπρόσθετους παράγοντες.. 


Και επειδή το άγχος και οι αλλαγές είναι "φίλοι" μεταξύ τους, δεν είναι να απορεί κανείς αν και γιατί και τα παιδιά βιώνουν άγχος. Δηλαδή, όλα τα παιδιά, κάποια στιγμή, θα βιώσουν άγχος, αλλά σε μεγαλύτερο και άλλα σε μικρότερα βαθμό. 

Τι χρειάζεται εμείς να κάνουμε;

Πρώτα από όλα, αυτό που χρειάζεται εμείς να κάνουμε είναι να αποδεχτούμε αυτή την πραγματικότητα και να μένουμε ψύχραιμοι και ταυτόχρονα τρυφεροί προς το παιδί μας. 

Είναι εξίσου απαραίτητο να μάθουμε πότε ταιριάζει να παρέμβουμε, γιατί δεν είναι κάθε μορφή άγχους ανησυχητική.

Υπάρχει δηλαδή μια μορφή άγχους που δηλώνει υγεία, θέληση και ζωντάνια. Αυτό είναι το δημιουργικό άγχος, το άγχος που μας κινητοποιεί για δράση και το άγχος που μας προστατεύει από τους κινδύνους. Φανταστείτε, για παράδειγμα, ένα παιδί να μην νιώθει καθόλου άγχος για την απόδοση του στο σχολείο. Το πιθανό αποτέλεσμα θα ήταν να μην προσπαθήσει καν για να πετύχει σε αυτό. Από την άλλη, φανταστείτε ένα παιδί να μην νιώθει καθόλου άγχος στη πρώτη του συνάντηση με αγνώστους. Το πιθανό αποτέλεσμα θα ήταν να μην καταφέρει να αξιολογήσει σωστά κάποιους από αυτούς και να βρεθεί θύμα απάτης.
Επομένως, όταν βλέπουμε ένα παιδί να βιώνει άγχος περιστασιακά και για συγκεκριμένα γεγονότα και ταυτόχρονα δεν αλλάζει συμπεριφορά και συνήθειες, τότε σαφέστατα το παιδί αυτό έχει βρει τρόπο να διαχειρίζεται το άγχος του και να το υπομένει.

Χρειάζεται να ανησυχούμε μόνο στις περιπτώσεις εκείνες που το άγχος του παιδιού διαρκεί στο χρόνο, είναι έντονο και μεταβάλλει τη συγκέντρωση του, τον ύπνο του, τη διατροφή του, την κοινωνικότητα του, τη σχέση του με εμάς, τους δασκάλους ή τα αδέρφια του, τη διάθεση του και τις άλλες του συνήθειες.


Για ποιούς λόγους ένα παιδί βιώνει άγχος;

Υπάρχουν διαφορετικοί λόγοι άγχους για κάθε παιδί και έτσι για να τους κατανοήσουμε, χρειάζεται να εξετάσουμε τα πράγματα από τη σκοπιά του συγκεκριμένου παιδιού. 
Χρειάζεται, δηλαδή, να μπούμε στη θέση του και να αφουγκραστούμε τις ανάγκες του, γιατί κάποιες φορές, παράλληλα με την αλλαγή που φανερώνει το άγχος, δηλώνει και τη μη εκπλήρωση κάποιας ανάγκης.
Για παράδειγμα, το άγχος αποχωρισμού- μια συχνή μορφή άγχους στην προσχολική ηλικία- μπορεί να δηλώνει την ανάγκη του παιδιού για περισσότερη εγγύτητα, τρυφερότητα και σταθερότητα εκ μέρους των γονιών του. Το άγχος, πάλι, για το σχολείο, μπορεί να δηλώνει την ανάγκη του παιδιού για αποδοχή των υπάρχουσων δυνάμεων και δεξιοτήτων του, σε συνδυασμό με την ανάγκη περισσότερης ευελιξίας των στόχων και των απαιτήσεων, τόσο των γονιών του όσο και του ίδιου, ώστε να βιώσει εκείνο το αίσθημα επίτευξης.

Επομένως, χρειάζεται να παρατηρήσουμε τη χρονική στιγμή που το άγχος του παιδιού εμφανίζεται, προσπαθώντας να το συσχετίσουμε με τις ανάγκες του παιδιού τη συγκεκριμένη στιγμή. Έτσι, θα οδηγηθούμε σε κάποιες υποθέσεις για τους λόγους εμφάνισης του άγχους.

Αυτές τις υποθέσεις, είναι καλό να τις μοιραστούμε με το παιδί, δίνοντας του την ευκαιρία να συζητήσει για το συναίσθημα του, να συσκεφτεί μαζί μας και τελικά να αποφασίσει ο ίδιος τι συμβαίνει.
Για αυτό και εμείς χρειάζεται να λέμε τη γνώμη μας με ένα ερωτηματικό τρόπο, δίνοντας του το μήνυμα πως "ειδικός για τη ζωή του είναι μόνο το ίδιο" και 'εκείνο ξέρει πάντα περισσότερα από εμάς για τον συναισθηματικό του κόσμο". Ακόμη, με αυτό τον τρόπο το ενθαρρύνουμε να αναλάβει ενεργό ρόλο στη διαχείριση του συναισθήματος του.


Πώς αλλιώς μπορούμε να βοηθήσουμε;

Αφού συζητήσουμε μαζί του, δείχνοντας του κατανόηση και αποσαφηνίζοντας τι συμβαίνει, χρείαζεται να μείνουμε δίπλα του ως συνεργάτες και συμπαραστάτες στη δυσκολία του.

Χρειάζεται να είμαστε δημιουργικοί και να βρούμε πρώτα εμείς τρόπους διαχείρισης του άγχους που το παιδί αντιμετωπίζει.Για παράδειγμα, αν το παιδί έχει άγχος μήπως αρρωστήσει και παραπονιέται για σωματικά συμπτώματα πχ το πονάει η κοιλιά του, το να αμφισβητήσουμε το συναίσθημα του πόνου του δεν είναι αποτελεσματική τακτική. Το να το βάλουμε όμως σε διαδικασία να παρατηρήσει τη χρονική διάρκεια του πόνου του μοιάζει πιο βοηθητική τακτική. Συμβαίνει, ο πόνος που προέρχεται από άγχος να εξασθενεί γρήγορα σε αντίθεση με ένα πόνο προερχόμενο από ιατρικά αίτια που διαρκεί. Έτσι, αν το παιδί κατανοήσει αυτή τη διαφορά, ενδέχεται να αγχώνεται λιγότερο ότι έχει κάτι, όταν το πονάει η κοιλιά του τη στιγμή που νιώθει άγχος ή ενόχληση.

Επιπλέον, είναι πολύ βοηθητική η εστίαση στις σκέψεις του παιδιού που συνήθως προηγούνται του άγχους που βιώνει.
 Πιο συγκεκριμένα, χρειάζεται να εκπαιδεύσουμε το παιδί στο να παρατηρεί τις σκέψεις του αυτές και να μην τις δέχεται ως αντιπροσωπευτικές της ζωής του. 
Οι σκέψεις που προηγούνται του άγχους είναι αυτόματες, μη ελεγχόμενες και αρνητικές, ενώ αφορούν το παρόν και το μέλλον και δεν λαμβάνουν υπ' όψιν τους αντικειμενικά κριτήρια.
 Θα μπορούσαμε να τις ονομάζαμε στο παιδί ως: η παγίδα του μάντη (όταν νομίζουμε πως ξέρουμε τι θα συμβεί), η παγίδα των μαύρων γυαλιών (όταν βλέπουμε μόνο τα λάθη μας ή τα αρνητικά μιας κατάστασης), η παγίδα των γκρίζων μπαλονιών (όταν τα αρνητικά μας φαίνονται μεγαλύτερα απ' ότι είναι) και η παγίδα του σκουπιδοτενεκέ (όταν αγνοούμε τα καλά ή τα αποδίδουμε στην τύχη). 
Κατηγοροποιώντας τις σκέψεις του παιδιού, το βοηθάμε να σπάσει τον κύκλο του άγχους του, αφού σπάμε μια αλησίδα εκείνου, την πρώτη αλυσίδα: τη σκέψη.   

Για να σπάσουμε τις δυο επόμνες αλυσίδες: αυτή του συναισθήματος και αυτή της σωματικής αλλαγής, αρκεί να διδάξουμε στο παιδί ασκήσεις χαλάρωσης, απόσπασης της προσοχής και εστίασης στο παρόν. 
Μάθετε στο παιδί να εισπνέει και να εκπνέει ίδια ποσότητα αέρα, να βρίσκει ένα χρώμα για το συναίσθημα του και να βγάζει με τη φαντασία του αυτό το χρώμα προς τα έξω με κάθε εκπνόη του, να κλείνει τα μάτια και να φαντάζεται ή να πιάνει μπογές και να ζωγραφίζει ένα χαλρωτικό μέρος ή ένα σύμβολο που του δίνει δύναμη κ.ο.κ.ε. 
Από την άλλη, κατασκευάστε μαζί με το παιδί, ένα θερμόμετρο από το 0-10, ώστε εκείνο να προσδιορίζει το επίπεδο του άγχους του και να δραστηριοποιείται εγκαίρως (για παράδειγμα, όταν το άγχος του ξεπερνά τους 5 βαθμούς). Ζητήστε του να εστιάσει στην αναπνοή του ή σε ένα συγκεκριμένο σημείο στο χώρο, ώστε να επανέρχεται η προσοχή του στο "τώρα" και γενικά, χρησιμοποιήστε τη φαντασία σας για να το βοηθήσετε.

Ακόμη, η τέταρτη και τελευταία αλυσίδα του κύκλου του άγχους είναι η συμπεριφορά του παιδιού. Αυτή μπορεί να έχει είτε τη μορφή της αποφυγής των καταστάσεων που προκαλούν άγχους (π.χ το παιδί που αγχώνεται για την απόδοση του στο σχολείο, αποφεύγει το διάβασμα) είτε τη μορφή του ελέγχου και των διαβεβαιώσεων (π.χ Το παιδί που αγχώνεται για την υγεία του, πλένει και ξαναπλένει τα χεράκια του ή ζητάει να πάει στο γιατρό). 
Ο προγραμματισμός των καταστάσεων που αποφεύγονται ή της παύσης των συμπεριφορών που επαναλαμβάνονται και ελέγχονται, ο οποίος είναι απαραίτητο να κλιμακώνεται και να "σέβεται" τον ρυθμό κάθε παιδιού ξεχωριστά, σε συνδυασμό με τη δική μας ενθάρρυνση και επιβράβευση είναι, εδώ, τα "κλειδιά παρέμβασης" μας.


Ακόμη πέρα από τη βοήθεια που μπορούμε να προσφέρουμε με τον τρόπο που αναφέρθηκε, μπορούμε να βοηθήσουμε ενεργά το παιδί, βελτιώνοντας τον εαυτό μας.

Αν είστε, λοιπόν, γονείς, είναι σημαντικό να αφιερώσετε χρόνο στον εαυτό σας και να εξετάσετε τα δικά σας επίπεδα άγχους. Αν αντιληφθείτε πως είστε αγχώδης, προσπαθήστε να χαλαρώσετε και να σκεφτείτε τα πράγματα ένα- ένα. Εξάλλου, αυτό θέλετε να κάνει και το παιδί σας.
Αν, από την άλλη, παρατηρήσετε πως έχετε υψηλούς και κάπως αμετάβλητους στόχους για το παιδί σας ή προσπαθείτε να γίνονται όλα μέσα σε συγκεκριμένα χρονικά πλαίσια, σκεφτείτε πως για το παιδί σας είναι πολύ σημαντικός ο ελεύθερος χρόνος. Μέσα σε αυτόν, παίζει, αποκτά φίλους, εξετάζει από άλλη ματιά τη ζωή του και αναπτύσσεται.

Από την άλλη, αξίζει σε κάθε παιδί να ενεργεί για τον εαυτό του, παίρνοντας πρωτοβουλίες και ελέγχοντας κάποιες καταστάσεις της ζωής του.Είναι καλό βέβαια να τηρούνται οι κανόνες, γιατί αυτό εκπέμπει στο παιδί συνέπεια και σταθερότητα, όμως σίγουρα υπάρχουν κανόνες που μπορούν να συμφωνηθούν από κοινού ή να γίνουν πιο ευέλικτοι. Δεν είναι έτσι;

Γενικά, δείξτε υπομονή και δώστε χρόνο στο παιδί σας να διαχειριστεί το άγχος του, προσμένοντας ένα βήμα επιτυχίας τη φορά και αποδεχόμενοι το συναίσθημα του παιδιού σας. 

Καλή συνέχεια!!

αναδημοσίευση άρθρου: http://www.rodosforkids.gr