Κατάθλιψη στο παιδί ή στον έφηβο: συμβουλές προς γονείς

Όλα τα συναισθήματα είναι καθολικά και δεν κάνουν καμία διάκριση σε φύλο, κοινωνικό και μορφωτικό επίπεδο ή ηλικία. Το ίδιο, λοιπόν, συμβαίνει και με τη θλίψη.
Η θλίψη είναι ένα συναίσθημα που έχουν νιώσει όλοι: τα μωρά, τα νήπια, τα παιδιά, οι έφηβοι, οι νέοι και οι γέροι. 
Είναι ένα συναίσθημα ακίνδυνο, αρκεί φυσικά να έχει μέτρια ένταση, διάρκεια και συχνότητα. Μάλιστα, μας χρησιμεύει. Μας βοηθάει να κατανοήσουμε τις ανάγκες μας και τη σχέση μας με το περιβάλλον μας. Μας βοηθάει. επίσης, να αποδεχτούμε και να προσαρμοστούμε στις αλλαγές και τις απώλειες που συμβαίνουν στη ζωή μας. 
Και αυτή η "βοήθεια" μας προσφέρεται, ανεξάρτητα της ηλικίας μας. 

Έτσι, δεν είναι πάντα κακό να λυπάται ένα παιδί ή ένας έφηβος. 
Σαφέστατα και υπάρχουν κίνδυνοι όταν ένα παιδί ή ένας έφηβος λυπάται για πολύ καιρό. Τότε μπορεί, η θλίψη να μεταμορφωθεί από "ένα καλό βοηθό" σε ένα "πονηρό εχθρό". Είναι τότε που η θλίψη σταματάει να είναι ένα "απλό" συναίσθημα και γίνεται σύνθετο, χρωματίζοντας με μαύρο χρώμα τη ζωή του παιδιού ή του εφήβου. Είναι τότε που το παιδί ή ο έφηβος παρουσιάζει "κατάθλιψη".

Για να βοηθήσουμε τα παιδιά μας, πρέπει να μάθουμε πώς να ξεχωρίζουμε την κατάθλιψη από την θλίψη, πώς να βρίσκουμε τα "σημάδια" αυτής και να παρεμβαίνουμε κατάλληλα, γιατί η "κατάθλιψη σίγουρα δεν θα περάσει από μόνη της, τουλάχιστον εύκολα". 


Σημάδια κατάθλιψης στα παιδιά και τους εφήβους

Η κατάθλιψη στα παιδιά και τους εφήβους ενδέχεται να περάσει "απαρατήρητη". Αυτό οφείλεται από  την μια στο γεγονός ότι τα παιδιά δεν εκφράζουν με λόγια τα συναισθήματα τους, και από την άλλη στο γεγονός ότι κάποιες ψυχολογικές και συναισθηματικές αλλαγές αποτελούν φυσιολογικές αντιδράσεις του παιδιού στα αναπτυξιακά στάδια: στη μετάβαση του από την μια ηλικία στην άλλη. 
Ωστόσο, τα "σημάδια" που μπορεί να μας ξεδιαλύνουν την κατάσταση και να μας αποκαλύψουν την ύπαρξη κατάθλιψης είναι:

• Όσον αφορά τη διάθεση: ντροπή, ενοχή, θλίψη, υπερευαισθησία στην κριτική, ευερεθιστότητα.

• Όσον αφορά τη συμπεριφορά: αυξημένη κινητική δραστηριότητα- διέγερση ή αντίθετα υποτονική διάθεση: μείωση κοινωνικών επαφών και εξόδων, απώλεια ενδιαφέροντος από προηγούμενες ευχάριστες δραστηριότητες, κλάμα, αναβλητικότητα και δυσκολία στη λήψη αποφάσεων, απότομη μείωση της σχολικής επίδοσης, λεκτική επιθετικότητα- προβλήματα με πρόσωπα εξουσίας- παραμέληση εμφάνισης και υγιεινής,- ανάρμοστη συμπεριφορά: σκασιαρχείο, επικίνδυνη οδήγηση, χρήση ουσιών (τα 4 τελευταία σημάδια αφορούν τους εφήβους).

• Όσον αφορά τις σκέψεις: σκέψεις αναξιότητας (ότι "δεν αξίζει τίποτα"), σκέψεις ενοχής (ότι "φταίει για όλα"), σκέψεις απαισιοδοξίας για το μέλλον, σκέψεις αυτοκτονίας.

• Όσον αφορά τα σωματικά σημάδια: προβλήματα στον ύπνο (αϋπνία έναρξης, ενδιάμεση, ή πρώιμης αφύπνισης, υπερυπνία), αλλαγές στην όρεξη (μείωση ή αύξηση), σωματική κόπωση, απώλεια βάρους, σωματικά ενοχλήματα: πονοκέφαλοι, πόνοι στο στομάχι ή ναυτία.

Από τα προαναφερθέντα "καμπανάκια", αυτά που ηχούν πιο δυνατά είναι: η ευερέθιστη συμπεριφορά, ο έντονος εκνευρισμός ή το ξέσπασμα θυμού, σε συνδυασμό με την απώλεια διάθεσης και την απόσυρση του παιδιού ή του εφήβου (μείωση κοινωνικών επαφών, απώλεια ενδιαφέροντος από δραστηριότητες).

Για να διακρίνουμε όμως τη κατάθλιψη από τη θλίψη, πρέπει να δώσουμε έμφαση στη συχνότητα, την ένταση και τη διάρκεια των "συμπτωμάτων". Πιο συγκεκριμένα, αν τα συμπτώματα επιμένουν τις περισσότερες μέρες της εβδομάδας και τις περισσότερες ώρες της ημέρας για ένα διάστημα τουλάχιστον 2 εβδομάδων, έχοντας σαν συνέπεια την δυσφορία του παιδιού ή του εφήβου και την έκπτωση της λειτουργικότητας του, τότε υπάρχουν έντονες ενδείξεις ότι το παιδί ή ο έφηβος έχει κατάθλιψη. 


Γιατί μπορεί να πάθει ένα παιδί ή ένας έφηβος κατάθλιψη;

Αυτό το ερώτημα είναι δύσκολο να απαντηθεί, τουλάχιστον με έναν απόλυτο τρόπο. Η αιτιολογία κάθε ψυχικής "διαταραχής" είναι πολυπαραγοντική. 

Για την εκδήλωση, λοιπόν, παιδικής ή εφηβικής κατάθλιψης συμβάλλουν πολλοί διαφορετικοί παράγοντες:

•  γενετικοί παράγοντες: υπάρχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εκδηλώσει ένα παιδί ή ένας έφηβος κατάθλιψη, όταν έχει ένα συγγενή Α' βαθμού που υποφέρει από κάποια διαταραχή της διάθεσης: διπολική διαταραχή, κατάθλιψη.

•  ιδιοσυγκρασιακοί παράγοντες: κάποιοι γεννιόμαστε λιγότερο "αισιόδοξοι" και έτσι περισσότερο επιρρεπείς σε αρνητικές σκέψεις, οι οποίες επισπεύδουν την εκδήλωση κατάθλιψης.

•  οικογενειακοί παράγοντες: συγκρούσεις και δυσκολία στην επικοινωνία ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας, "φτωχή" έκφραση συναισθημάτων και απόσυρση από όλα τα μέλη της οικογένειας.

• ψυχοτραυματικά γεγονότα: ως τέτοια θεωρούμε τις απώλειες που το παιδί ή ο έφηβος αισθάνεται. Δηλαδή, μπορεί ψυχοτραυματικό γεγονός να είναι μια "εμφανής" απώλεια: για παράδειγμα, το διαζύγιο των γονιών ή ο ξαφνικός θάνατος ενός κοντινού προσώπου, την ίδια στιγμή που μπορεί ψυχοτραυματικό γεγονός να είναι μια "κρυφή" απώλεια: για παράδειγμα, ένα επικριτικό σχόλιο προς το παιδί (το οποίο εκείνο θεώρησε αληθινό και έκτοτε πίστεψε για τον εαυτό του πως "δεν αξίζει").

Είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε ότι ένας και μόνο παράγοντας δεν μπορεί να εξηγήσει την εμφάνιση κατάθλιψης. Αντίθετα, εξηγεί την εκδήλωση κατάθλιψης ο συνδυασμός κάποιων από τους προαναφερθέντες παράγοντες.


Πώς μπορείτε ως γονείς να βοηθήσετε;

• Εστιάστε στη συμπεριφορά και τη ψυχολογία του παιδιού σας. Παρατηρήστε "σημάδια" που προμηνύουν κατάθλιψη και μείνετε ανοιχτοί στο ενδεχόμενο εξωτερικής (επαγγελματικής) βοήθειας.

• Μιλήστε ανοιχτά με το παιδί σας. Ακούστε το και εστιάστε στο πώς βιώνει εκείνο μια κατάσταση. Μην βιαστείτε και μην κρίνετε τα συναισθήματα του. Είναι πολύ σημαντικό να νιώσει το παιδί σας πώς το καταλαβαίνετε.

• Αν υπάρχουν οικογενειακά ή οικονομικά προβλήματα, ενημερώστε κατάλληλα το παιδί σας και παρηγορήστε το. Δώστε του την ευκαιρία να συμμετέχει στα δρώμενα- φυσικά από τη θέση που του αναλογεί. Μην κρατάτε μυστικά. Παρόλο που νιώθετε πως "προστατεύουν" το παιδί σας, στην πραγματικότητα του στερούν τη δυνατότητα να νιώσει ασφάλεια, εμπιστοσύνη και ικανότητα.

• Φροντίστε να εντάξετε ευχάριστες δραστηριότητες στο πρόγραμμα του παιδιού σας και παροτρύνετε το να δοκιμάσει καινούργια διαφορετικά πράγματα.

• Φροντίστε να λαμβάνει το παιδί σας μια όσο γίνεται καλή και υγιεινή διατροφή, καθώς σε αντίθετη περίπτωση ευνοείται η διατήρηση της κατάθλιψης.

• Διαθέστε χρόνο για το παιδί σας. Φροντίστε να υπάρχουν κάποιες σταθερές ώρες που θα περνάτε ευχάριστα με το παιδί σας, θα κάνετε βόλτες και θα παίζετε. Μέσα από το παιχνίδι, η συσσωρευμένη ένταση του παιδιού απελευθερώνεται.

• Να έχετε στο νου σας πως η εκδήλωση κατάθλιψης είναι ένα συχνό φαινόμενο (περίπου το 50% του πληθυσμού μιας σύγχρονης κοινωνίας έχει νοσήσει μια φορά από κατάθλιψη). Επομένως, δεν είναι κάτι που θα στιγματίσει κοινωνικά εσάς ή το παιδί σας, ούτε έχει σχέση με την ικανότητα σας.

•  Αντίθετα, το να ζητήσετε βοήθεια από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας και να δράσετε κατά της κατάθλιψης, αποδεικνύει την ικανότητα σας, όπως και την αγάπη σας για το παιδί σας. Ακόμη, μέσα από αυτή τη διαδικασία,  γίνεστε πρότυπο προς το παιδί σας, διδάσκοντας το ότι "πρέπει να αντιμετωπίζουμε ευθέως τα προβλήματα μας, ζητώντας βοήθεια και συνεχίζοντας την εξέλιξη μας". Γιατί "ζητάω βοήθεια σημαίνει συνεργάζομαι και εμπιστεύομαι άλλα άτομα, όπως και εξελίσσομαι".

Καλή συνέχεια!!